Trái phiếu là chứng khoán nợ có thu nhập cố định do các doanh nghiệp, chính phủ và các cơ quan thành phố phát hành để tài trợ cho các dự án trong tương lai hay cho các mục đích sử dụng vốn khác. Hầu hết trái phiếu đều trả một khoản lãi suất, được gọi là lãi suất coupon, dựa trên mệnh giá của trái phiếu. Do cách thức hoạt động của trái phiếu nên giá trị lãi suất coupon thường khác với giá trị lãi suất thị trường của trái phiếu.
Contents
1. Kiến thức cơ bản về trái phiếu
1.1. Trái phiếu là gì?
Trái phiếu là một công cụ nợ. Các tổ chức phát hành trái phiếu, thường là một công ty hoặc chính phủ hoặc cơ quan thành phố, khi muốn huy động vốn từ nhà đầu tư. Đổi lại, các tổ chức này phải hoàn trả một số tiền xác định trước, còn được gọi là tiền gốc hoặc mệnh giá trái, vào một ngày nhất định trong tương lai (thường là ngày trái phiếu đáo hạn) cho nhà đầu tư
1.2. Trái phiếu trả lãi suất như thế não?
Hầu hết trái phiếu trả lãi – được gọi là lãi suất coupon – định kỳ hàng năm hoặc nửa năm một lần.
Lãi suất coupon cũng có sự khác nhau giữa các loại trái phiếu: Một số trái phiếu có mức lãi suất cố định trong suốt thời hạn, một số khác thì có lãi suất thay đổi theo một chỉ số chuẩn và có một số trái phiếu được gọi là trái phiếu không trái tức (zero-coupon), nghĩa là chúng không phải trả lãi suất định kỳ mà chỉ trả theo mệnh giá khi đáo hạn.
Ví dụ về cách hoạt động của trái phiếu:
Giả sử bạn mua một trái phiếu có kỳ hạn 10 năm, với mệnh giá 100.000 VNĐ và trả lãi 8%, hình thức trả lãi là nửa năm một lần. Lúc này, bạn sẽ nhận được 19 khoản thanh toán với lãi suất 4.000 VNĐ vào mỗi sáu tháng trong vòng chín năm rưỡi. Trong nửa năm còn lại của năm thứ 10, bạn sẽ nhận được khoản thanh toán là 104.000 VNĐ – số tiền này bao gồm cả khoản thanh toán lãi suất 4.000 VNĐ/6 tháng và khoản tiền gốc 100.000 VNĐ của trái phiếu.
Sau 10 năm trái phiếu đến ngày đáo hạn và được thanh toán hết, có nghĩa là tất cả các nghĩa vụ nợ được đại diện bởi trái phiếu đã được thực hiện đầy đủ.
2. Lãi suất coupon của trái phiếu so với lãi suất thị trường
Hiểu được sự khác biệt rõ ràng giữa lãi suất coupon và lãi suất thị trường là một bước không thể thiếu trên con đường phát triển sự hiểu biết toàn diện về trái phiếu và thị trường chứng khoán nợ nói chung.
Lãi suất coupon có thể hiểu đơn giản là số tiền được thanh toán dựa trên mệnh giá của trái phiếu hàng năm trong suốt thời gian tồn tại của nó. Ví dụ, nếu một trái phiếu thời hạn 10 năm với giá trị 100.000 VNĐ và lãi suất coupon là 10%/năm, thì nhà đầu tư mua trái phiếu này sẽ nhận được 10.000 VNĐ tiền lãi mỗi năm.
Điều này khác với lãi suất thị trường của trái phiếu, đây là một giá trị dao động thường phản ánh tâm lý thị trường. Không giống như lãi suất coupon, lãi suất thị trường của trái phiếu có thể dao động mạnh trong suốt thời gian tồn tại của trái phiếu. Ví dụ, trong một kịch bản mà các chuyên gia đang dự đoán lạm phát kinh tế, lãi suất thị trường đối với trái phiếu có thể tăng do thực tế là các nhà đầu tư sẽ mong đợi nhiều tiền mặt hơn để bù đắp sự sụt giảm giá trị của đồng tiền nói chung. Nói chung, nếu lãi suất thị trường vượt quá lãi suất coupon, giá trị của trái phiếu có thể sẽ giảm xuống.
3. Bán trái phiếu phát hành
Một khi công ty phát hành trái phiếu đã ấn định lãi suất coupon và mệnh giá, thì về mặt logic, công ty phát hành trái phiếu mong muốn có được giá thị trường cao nhất có thể cho đợt phát hành trái phiếu.
Thông thường, các công ty tư nhân sẽ thuê một ngân hàng đầu tư để bảo lãnh phát hành trái phiếu. Ngân hàng đầu tư, hoặc tập đoàn của nhiều ngân hàng đầu tư, sẽ mua toàn bộ đợt phát hành trái phiếu trên thị trường sơ cấp và bán lại trái phiếu cho các nhà đầu tư tổ chức và quy mô lớn trên thị trường thứ cấp.
Nhiều tổ chức chính phủ sẽ bán trái phiếu trực tiếp cho các nhà đầu tư quy mô lớn thông qua các cuộc đấu giá thay vì sử dụng một người bảo lãnh phát hành làm người trung gian.
4. Mối quan hệ giữa lãi suất và giá trái phiếu
Số tiền mà các nhà đầu tư trả cho một trái phiếu, cho dù được mua thông qua đấu giá trực tiếp hay từ một nhà đầu tư khác đều gọi là giá thị trường của trái phiếu. Khi giá thị trường nhỏ hơn mệnh giá, thì lãi suất thị trường, hay lợi suất, của trái phiếu đó sẽ lớn hơn lãi suất coupon. Khi giá thị trường lớn hơn mệnh giá, thì lợi suất thị trường của trái phiếu đó sẽ nhỏ hơn lãi suất coupon.
Do đó có mối quan hệ nghịch đảo giữ lãi suất thị trường và giá trị thị trường của trái phiếu. Khi lãi suất thị trường tăng, giá trái phiếu sẽ giảm và ngược lại
Ví dụ: trái phiếu có mệnh giá 100.000 VNĐ được giao dịch ở mức 110.000 VNĐ có lợi suất thị trường nhỏ hơn lãi suất coupon. Do đó, mối quan hệ của lãi suất coupon và lợi suất thị trường phụ thuộc vào giá thị trường của trái phiếu.
